First page 1 Next page Last page

Maturatorium - polski DEMO

Welcome to interactive presentation, created with Publuu. Enjoy the reading!

MATURATORIUM

Kompleksowy zbiór pytań, zagadnień i kluczowych kontekstów

oraz 100 zadań z omówieniem wideo, sprawdzających Twoją wiedzę!

Wiktoria Reczko, Katarzyna Dammicco

JĘZYK POLSKI

przewodnik po epokach

Maturatorium z język polskiego – przewodnik po epokach. Repetytorium maturalne.

Autorzy:

Wiktoria Reczko

Katarzyna Dammicco

Redakcja:

Kamila Zaremba

Wiktoria Noga

Nataniel Brożnowicz

Sebastian Peret

Monika Saj

Izabela Peret

Projekt graficzny, przygotowanie do druku i skład:

Karolina Bielecka

Dystrybutor:

Maturalni sp. z o.o.

ul. Jugowicka 8L, 30-443 Kraków

NIP: 677-249-31-06

Wydawnictwo Maturalni

ul. Jugowicka 8L, 30-443 Kraków

ISBN: 978-83-970753-0-6

25.03.2025 r. - Wydanie I

Spis treści

Maturalni

.com

Wstęp .......................................................................................................................................................................................... 5

Starożytność ..............................................................................................................................................................................7

I. ANTYK GRECKO-RZYMSKI (STAROŻYTNOŚĆ KLASYCZNA) ....................................................................................................8

Tło historyczne, filozoficzne i estetyczne epoki ........................................................................................................................... 8

Wybrane utwory Horacego ...................................................................................................................................................................... 10

Jan Parandowski, Mitologia .......................................................................................................................................................................11

Homer, Iliada ..................................................................................................................................................................................................... 14

Sofokles, Antygona ........................................................................................................................................................................................ 15

II. ANTYK JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKI (STAROŻYTNOŚĆ BIBLIJNA) ........................................................................................ 16

Biblia oraz cechy stylu biblijnego .........................................................................................................................................................16

Najważniejsze księgi biblijne .................................................................................................................................................................. 17

Porady od Egzaminatora ................................................................................................................................................................................... 18

Zadania sprawdzające ..........................................................................................................................................................................................19

Średniowiecze ........................................................................................................................................................................ 29

Tło historyczne, filozoficzne i estetyczne epoki ................................................................................................................................ 30

Wzorce osobowe (parenetyczne) .................................................................................................................................................................31

Najważniejsze motywy, tematy kompozycyjne ..................................................................................................................................31

Najważniejsze utwory i gatunki ....................................................................................................................................................................33

Renesans .................................................................................................................................................................................. 43

Tło historyczne, filozoficzne i estetyczne epoki ................................................................................................................................44

Twórczość J. Kochanowskiego ......................................................................................................................................................................46

William Szekspir, Makbet .................................................................................................................................................................................48

Barok .......................................................................................................................................................................................... 61

Tło historyczne, filozoficzne, estetyczne i społeczne epoki .......................................................................................................62

Literatura baroku ...................................................................................................................................................................................................64

Molier, Skąpiec ........................................................................................................................................................................................................ 66

Oświecenie............................................................................................................................................................................... 77

Tło historyczne, filozoficzne i estetyczne epoki ................................................................................................................................ 78

Twórczość I. Krasickiego ....................................................................................................................................................................................80

Romantyzm ............................................................................................................................................................................. 89

Tło historyczne, filozoficzne i estetyczne epoki ................................................................................................................................90

Postawy bohaterów romantycznych ........................................................................................................................................................92

Twórczość A. Mickiewicza .................................................................................................................................................................................92

Twórczość J. Słowackiego..................................................................................................................................................................................94

Wybrane utwory poetyckie C. K. Norwida ............................................................................................................................................94

Adam Mickiewicz, Dziady cz. II ......................................................................................................................................................................95

Adam Mickiewicz, Dziady cz. III ................................................................................................................................................................... 96

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz ...................................................................................................................................................................97

Juliusz Słowacki, Balladyna ...........................................................................................................................................................................98

Zadania sprawdzające......................................................................................................................................................................................... 99

Pozytywizm ............................................................................................................................................................................109

Tło historyczne, filozoficzne, estetyczne i społeczne epoki .......................................................................................................111

Literatura pozytywizmu ....................................................................................................................................................................................112

Henryk Sienkiewicz, Potop ..............................................................................................................................................................................114

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara ........................................................................................................................................................115

Bolesław Prus, Lalka ............................................................................................................................................................................................116

Młoda Polska .........................................................................................................................................................................127

Tło historyczne, filozoficzne, estetyczne i społeczne epoki .....................................................................................................128

Poezja młodopolska ............................................................................................................................................................................................130

Władysław Stanisław Reymont, Chłopi .................................................................................................................................................132

Stanisław Wyspiański, Wesele .....................................................................................................................................................................133

Dwudziestolecie międzywojenne ..................................................................................................................................145

Tło historyczne, filozoficzne, estetyczne i społeczne epoki .................................................................................................... 146

Grupy poetyckie ....................................................................................................................................................................................................148

Poezja dwudziestolecia międzywojennego ......................................................................................................................................148

Stefan Żeromski, Przedwiośnie ....................................................................................................................................................................151

Witold Gombrowicz, Ferdydurke ...............................................................................................................................................................152

Współczesność ......................................................................................................................................................................161

Tło historyczne i estetyczneepoki ..............................................................................................................................................................162

I. LITERATURA WOJNY I OKUPACJI ......................................................................................................................................................... 164

Poezja K.K. Baczyńskiego ....................................................................................................................................................................... 164

Literatura obozowa ..................................................................................................................................................................................... 164

Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem ...............................................................................................................................166

II. LITERATURA POWOJENNA ......................................................................................................................................................................167

Poezja powojenna ........................................................................................................................................................................................167

George Orwell, Rok 1984............................................................................................................................................................................170

Albert Camus, Dżuma ................................................................................................................................................................................171

Sławomir Mrożek, Tango ..........................................................................................................................................................................172

Andrzej Stasiuk, Miejsce ...........................................................................................................................................................................173

Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie ...................................................................................................................173

Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem ..............................................................................................................................174

Bibliografia .............................................................................................................................................................................183

Maturalni

.com

Wstęp

Matura z języka polskiego dla wielu jest najtrudniejszym z egzaminów. To nie tylko jeden z Twoich pierw-

szych egzaminów ustnych, ale też wieloczęściowy, rozbudowany egzamin pisemny – test językowy, histo-

rycznoliteracki i wypowiedź argumentacyjna.

Pewnie zastanawiasz się: jak poradzić sobie z ogromem materiału i jak zrozumieć skomplikowane lektury,

niejasne epoki literackie?

Specjalnie dla Ciebie powstało Maturatorium – przewodnik po epokach. Naszym celem jest pomóc Ci

w ogarnięciu najważniejszych zagadnień. Chcemy też pokazać, że cała wiedza, której potrzebujesz do zda-

nia egzaminu, jest dla Ciebie dostępna na wyciągnięcie ręki i wskazać, jak możesz skorzystać z tego, co już

wiesz, żeby osiągnąć lepszy wynik.

To wsparcie na każdym etapie nauki: uporządkujemy krok po kroku wiedzę z każdej epoki – od antyku, poprzez

romantyzm, aż do współczesności. Rozwiążemy 100 zadań do wszystkich epok literackich i dorzucimy ich kon-

kretne omówienie. A na dokładkę – przekażemy garść wskazówek na ostatnią prostą przed egzaminem

Co więc znajdziesz w tej książce?

● Konteksty literackie, historyczne, kulturowe, filozoficzne i biograficzne – omówienie każdej epoki

składa się z osi czasu z kluczowymi wydarzeniami (w Polsce i w Europie), tabeli z najważniejszymi nurtami

filozoficznymi danego czasu, omówienie prac plastycznych, wskazówki z omawianiem poezji, w których

wskazane są najważniejsze motywy, archetypy i toposy. Nie musisz już więcej wracać do swoich starych

podręczników, przeszukiwać notatek i zastanawiać się, czy omawiane przez Twoich nauczycieli teksty są

lekturami obowiązkowymi, czy tylko uzupełniającymi – znajdziesz tu komplet wszystkich tych informacji

w przystępnej formie.

● Analizy lektur obowiązkowych – nie przygotowaliśmy długich streszczeń ze szczegółami, o które nikt Cię

nie zapyta, ale kompleksowe omówienie najważniejszych wątków, motywów i przesłań utworów. Ułatwi

Ci to rozwiązywanie zadań, ale też pisanie wypracowań i formułowanie wypowiedzi ustnych.

● Zadania z testu historycznoliterackiego – teoria jest ważna, ale jeszcze ważniejsza jest praktyka! Dlatego

czeka na Ciebie 100 zadań ułożonych zgodnie z wytycznymi CKE, których nie znajdziesz w żadnym in-

nym materiale. Rozwiązując je, przećwiczysz kluczowe umiejętności wymagane we wszystkich częściach

egzaminu: czytanie ze zrozumieniem, interpretacje tekstów, łączenie i porównywanie faktów z różnych

epok, ale też formułowanie argumentów, co jest niezbędne przy okazji tworzenia wypowiedzi argumen-

tacyjnej. Nie ma lepszej metody przygotowania do matury niż praca z zadaniami i tekstami!

● Nagrania wideo – każde z zadań zostało dokładnie omówione przez wieloletnią egzaminatorkę CKE,

która przekazała w nich całą swoją wiedzę o tym, jak oceniane są zadania, na co sprawdzający Twoją pra-

cę zwrócą uwagę. Podpowiada też, w jaki sposób rozwiązywać zadania tak, aby wymaksować punktację

oraz jak uniknąć pułapek i haczyków zostawianych przez twórców arkuszy. Możesz uczyć się, oglądając,

słuchając i samodzielnie rozwiązując zadania – a jak potwierdzają naukowcy, angażowanie wielu zmysłów

sprzyja zapamiętywaniu

● Porady od Egzaminatora – każdy rozdział zawiera konkretne porady od nauczycieli i egzaminatorów

CKE z wieloletnim doświadczeniem w przygotowywaniu do egzaminu maturalnego. Wskazują, na jakich

elementach należy się skupić, jaki typ zadań pojawia się najczęściej, które wątki z danej epoki warto po-

łączyć z innymi. To pigułka wiedzy, która pomoże Ci nie tylko w trakcie przygotowań, ale i kilka dni przed

egzaminem, aby dodatkowo uporządkować wiedzę i upewnić, że masz wszystko pod kontrolą.

Jak więc widzisz – ta książka to więcej niż zwykłe repetytorium – to interaktywny przewodnik i osobisty na-

uczyciel w jednym. Możesz korzystać z niego na swój własny sposób: czytać rozdziały po kolei, wracać do

trudniejszych tematów, rozwiązywać zadania dla utrwalenia wiedzy, a nawet odpalić nagranie w przerwie od

czytania. Czytaj, notuj, zakreślaj, powtarzaj i rozwiązuj.

Maturatorium ma za zadanie ułatwić Ci naukę do matury, która nie musi być nudna i chaotyczna. Odkryjesz

związki między epokami, zrozumiesz sens omawianych lektur, a nawet – spojrzysz na nie z innej perspektywy.

Pamiętaj, że stres przed egzaminem jest naturalny, ale im lepiej się przygotujesz, tym pewniej poczu-

jesz się na maturze. W dniu egzaminu wejdziesz na salę ze świadomością, że zrobiłeś_aś wszystko, by przy-

gotować się – a to już połowa sukcesu. Maturatorium – przewodnik po epokach będzie Ci towarzyszyć na

każdym kroku tej drogi, dostarczając wiedzy, ćwiczeń i wskazówek.

Powodzenia i do dzieła!

Maturalni

.com

Starożytność

476 n.e.

koniec w Europie

upadek cesarstwa

zachodniorzymskiego

735 p.n.e.

założenie Rzymu

8–4 p.n.e.

narodziny Jezusa

XIII w. p.n.e.

powstają pierwsze

księgi Starego

Testamentu

V w. p.n.e.

złoty wiek Aten

380 n.e.

chrześcijaństwo

staje się oficjalną

religią Cesarstwa

Rzymskiego

ok. 3500 p.n.e.

koniec prehistorii

wynalezienie pisma

przez Sumerów

Tło filozoficzne

I. ANTYK GRECKO-RZYMSKI (STAROŻYTNOŚĆ KLASYCZNA)

Sokrates

Uważany za ojca filozofii, pierwszy racjonalista. W swoich rozważaniach zajmował

się przede wszystkim etyką – był zdania, że dobro wynika z wiedzy (człowiek mądry

nie będzie postępował źle, bo rozumie konsekwencje wynikające z takiego działa-

nia). Przy tym uważał, że żadna osoba nie jest w stanie zdobyć wiedzy absolutnej –

prawdziwą mądrością jest więc przyznanie się do własnej niewiedzy („Wiem, że nic

nie wiem”). Metoda jego nauczania nazywana jest ironią sokratejską – w trakcie

rozmowy chciał sprowokować rozmówcę do zakwestionowania swojej pierwotnej

odpowiedzi, dlatego też udawał ignoranta lub osobę, która nie ma wiedzy na te-

mat poruszany w dyskusji.

Platon

Uczeń Sokratesa. Był zwolennikiem idealizmu, czyli przekonania, że świat mate-

rialny – jaki znamy – jest jedynie marnym odbiciem świata idei. Prawdziwe pozna-

nie jest przypomnieniem duszy o świecie idei, z którego pochodzi. W Państwie

przedstawia świat jako jaskinię, w której uwięzieni ludzie siedzą tyłem do wejścia.

Dzięki światłu ogniska padającemu zza ich pleców widzą na ścianie przed sobą

cienie rzeczy, znajdujących się poza jaskinią; znana rzeczywistość jest więc nie-

idealnym odbiciem świata idei. Stworzył koncepcję miłości platonicznej (miłości

do idei, do tego, co absolutne, uczucie wolne od wszelkich pragnień cielesnych),

a także koncepcję państwa, w którym to władzę mają filozofowie, a pozosta-

li mieszkańcy należą do grupy rzemieślników (jeśli cechują się umiarkowaniem)

lub wojowników (jeśli cechują się męstwem i odwagą). W doskonałym państwie

nie ma miejsca dla artystów – Platon uważał, że są oni zagrożeniem dla porządku

społecznego.

Arystoteles

Był uczniem Platona, rozwinął jego założenia. Jego zdaniem rzeczywistość składa

się zarówno z bezkształtnej materii, jak i niematerialnej formy, tym samym rze-

czywistość może być poznana za pomocą zmysłów i doświadczenia. Jest twórcą

etycznej zasady złotego środka – poszukiwania umiaru we wszystkim, co się czyni

(np. pomiędzy brawurą a tchórzostwem jest odwaga, pomiędzy głodzeniem się

a przejadaniem – najadanie według potrzeb).

FUNDAMENTY KULTURY EUROPEJSKIEJ

Starożytność klasyczna

antyk grecko-rzymski

● antropocentryzm (centrum

wszechświata jest człowiek);

● politeizm (wiara w wielu bogów);

● kolebka demokracji (rządy ludu).

Starożytność bibilijna

antyk judeo-chrześcijanski

● teocentryzm (centrum wszech-

świata jest Bóg);

● monoteizm (wiara w jednego Boga);

● władza patriarchalna (rządy patriar-

chy – mężczyzny, który jest głową

rodziny).

Maturalni

.com

Epikur

Twórca epikureizmu. Jego zdaniem celem życia człowieka jest przyjemność, którą

rozumiał jako brak cierpienia. Zachęca do korzystania z życia, przebywania na łonie

natury, udziału w zabawach. Uważa, że człowiek nie powinien się bać śmierci, gdyż

nie jest ona zjawiskiem, które go dotyczy (kiedy pojawia się śmierć, to już przesta-

jemy istnieć my).

Tło estetyczne

Antyczny ideał piękna: umiar, oszczędność środków wyrazu, doskonałość formy osiągnięta dzięki zastoso-

waniu rytmiczności i symetrii, a także kanonu.

Ryc. 1. Grecka waza czarnofigurowa przedstawiająca

Tezeusza zabijającego Minotaura pod okiem Ateny

Ryc. 2. Fragment fresku w Pompejach w przedstawiający

misteria dionizyjskie

Motywy i tendencje: motywy mitologicz-

ne, walka, labirynt, Minotaur

Motywy i tendencje: mimesis, kobiety,

codzienne życie

kanon

Pojęcie to oznacza regułę, standard lub miarę – stosowane było dla określenia wzo-

rów proporcji w rzeźbiarstwie i architekturze.

decorum

Termin, oznaczający stosowność – to reguła, która narzuca konieczność dopasowa-

nia stylu, tonu i treści do kontekstu, sytuacji i odbiorcy.

mimesis

Pojęcie wywodzące się z filozofii Arystotelesa – oznaczało one naśladowanie

(i upiększanie) rzeczywistości w dziełach artystycznych.

kalokagatia

W starożytnej Grecji przekonanie o połączeniu piękna fizycznego i dobra mo-

ralnego. Szczególnie widoczna w koncepcjach antycznych wychowawczych, które

nacisk kładły na rozwój duchowy i fizyczny.

Zenon z Kition

Założyciel stoicyzmu. Człowiek musi zachować równowagę duchową, powagę,

spokój i trzeźwość umysłu – światem rządzi przypadek, więc kierować nami po-

winien rozum; ze spokojem należy przyjmować wyroki losu i wyzbyć się wszelkich

skrajnych uczuć.

Ryc. 3. Grupa Laokoona

Ryc. 4. Rzymski fresk przedstawiający maskę aktora grającego

w antycznej komedii

Motywy i tendencje: mimesis, iluzjonizm,

motywy mitologiczne, dynamizm

Motywy i tendencje: teatr grecki, komedia

Wybrane utwory Horacego

Horacy to najważniejszy twórca rzymski, znany był przede wszystkim jako autor pieśni (łac. carmina), w któ-

rych poruszał zagadnienia moralne i etyczne – odnosił się w nich przede wszystkim do etyki złotego środ-

ka. Swoje najsłynniejsze hasło – carpe diem (‘chwytaj dzień’) – uczynił motywem przewodnim unikalnej

doktryny etycznej, zwanej horacjanizmem. Choć czerpał z popularnych wówczas nurtów antycznych – sto-

icyzmu i epikureizmu – jego własny system promował przede wszystkim zrównoważone życie, docenianie

codziennych przyjemności i zachowywanie spokoju ducha wobec nieuniknionych trudności.

Tytuł

Wybudowałem

pomnik

Do Deliusza

Streszczenie

W utworze podmiot liryczny wyraża przekonanie, że

jego twórczość zapewni mu nieśmiertelność i wieczną

sławę (non omnis moriar – ‘nie wszystek umrę’) – bę-

dzie to najtrwalszy z pomników (motyw ten nosi na-

zwę exegi monumentum od pierwszych słów pieśni –

‘wybudowałem pomnik’).

Podmiot liryczny nawołuje adresata do zachowania

spokoju i równowagi, niekierowania się skrajnościami –

zarówno w momentach radości, jak i smutku. Ważne

jest to, aby zaakceptować nieuchronność losu, a tak-

że fakt, że niezależnie od swojego majątku i pozycji –

każdego człowieka czeka śmierć. Należy cieszyć się

życiem i poszukiwać złotego środka.

Motywy

exegi monumentum,

non omnis moriar, sztuka,

przemijanie, rola artysty

przemijanie, śmierć, życie,

radość, złoty środek

Maturalni

.com

Mitologia grecka

Mit – opowieść, która stanowi część kultury danej społeczności, często przekazywana w formie ustnej

z pokolenia na pokolenia. Jego celem jest wyjaśnienie pewnych fundamentalnych kwestii dotyczących

świata, natury, bogów, ludzi i ich losów.

Ze względu na tematykę

● kosmogoniczne – o powstaniu świata;

● teogoniczne – o narodzinach bogów;

● antropogeniczne – o stworzeniu człowieka;

● genealogiczne – o pochodzeniu i losach zna-

nego rodu;

● heroiczne – o dziejach herosów – półbogów

(np. Herakles, Tezeusz, Achilles).

Ze względu na funkcję

● poznawcza – wyjaśnia zjawiska, elementy

rzeczywistości, których człowiek nie potrafi

wyjaśnić racjonalnie;

● światopoglądowa – kreuje postawy,

zachowania;

● sakralna – stanowi podstawę kultu

religijnego.

Rodzaje mitów

Najważniejsze mity greckie

Rodzaj: kosmogoniczny, teogoniczny, antropogeniczny, poznawczy, sakralny

Na początku był Chaos, z Chaosu wyszła pierwsza para Bogów – Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Uranos został

obalony przez swojego syna – tytana Kronosa. Zanim Uranos został strącony w przepaść Tartaru, zapowie-

dział, że Kronos także zostanie obalony przez swoje dziecko. Nowy władca pragnie uniknąć tego losu, dlatego

pożera swoje dzieci. Jego małżonka – Reja – ratuje ich najmłodszego syna – Zeusa. Podaje Kronosowi owinię-

te w pieluszki kamienie i ukrywa dziecko na Ziemi. Wychowuje je koza – Amalteja, której róg po pobłogosła-

wieniu staje się rogiem obfitości (po śmierci kozy z jej skóry powstanie cudowna tarcza – egida).

Gdy Zeus dorasta, rzuca ojcu wyzwanie i z pomocą matki ratuje swoje rodzeństwo: Hestię, Herę, Demeter,

Hadesa i Posejdona. Chcąc uniknąć kolejnych konfliktów, bracia dzielą się władzą: Hades zostaje władcą

krainy zmarłych, Posejdon rządzić będzie światem podwodnym, Zeusowi przypada niebo i Olimp – staje się

najważniejszym z Bogów.

Istotną kwestią poruszaną w tym micie są losy tytana Prometeusza, który z gliny i swoich łez ulepił pierw-

szego człowieka. Człowiek Prometeusza był słaby, jego kruche pazury nie zapewniały mu ochrony przed

groźnymi zwierzętami. Wbrew woli Zeusa Prometeusz nauczył ludzi umiejętności, takich jak rolnictwo, sztuka

i rzemiosło, a także ukradł z Olimpu ogień. Wściekli bogowie postanawiają ukarać ludzi i ich stwórcę.

Do chaty Prometeusza wysyłają Pandorę z beczką/puszką, w której zamknięte są nieszczęścia. Nieostrożny

tytan Epimeteusz (brat Prometeusza) żeni się z kobietą i wspólnie otwierają beczkę, co sprowadza nieszczę-

ścia na ludzi. Prometeusz jeszcze raz buntuje się przeciwko bogom – przygotował dwa stosy z ofiarą: osobno

złożył mięso, które owinął skórą, oddzielnie kości, i nakrył je tłuszczem. Zeus wybiera drugi stos przekonany,

że to pod warstwą tłuszczu znajdzie najdelikatniejsze mięso – te części zwierząt od tej pory były składne

bogom niebieskim. Wściekły Zeus skazuje Prometeusza na wieczną mękę – kazał przykuć go do skały Kau-

kazu. Każdego dnia orzeł (symbol Zeusa) przylatywał, aby wydziobywać wątrobę Prometeusza, która zawsze

odrastała nocą.

O powstaniu świata

Rodzaj: poznawczy, sakralny

Opowiada o rozpaczy Demeter – bogini urodzaju, zbiorów i płodności. Hades porywa jej jedyną córkę – Korę

(nazywaną także Persefoną) i wbrew woli matki poślubia ją i czyni królową krainy zmarłych. Smutek i gniew

Demeter sprawiły, że ziemia stała się jałowa, rośliny przestały rosnąć, a ludzie głodowali. Zeus widząc, że bez

interwencji życie na ziemi nie przetrwa, postanowił podjąć działania – nakazał Hadesowi uwolnienie Kory;

jednak władca podziemi nakłonił młodą boginkę do zjedzenia trzech ziaren granatu, co sprawiło, że jego

małżonka trzecią część roku musiała spędzić w jego królestwie.

O Demeter i Korze

Rodzaj: poznawczy, sakralny, światopoglądowy

Orfeusz był królem Tracji, utalentowanym muzykiem i mężem nimfy – Eurydyki. Ich szczęśliwe życie prze-

rwała śmierć kobiety, po której zrozpaczony Orfeusz nie mógł się pozbierać. Postanowił wyruszyć do Hadesu,

dzięki swojemu talentowi muzycznemu zdołał przekonać przewoźnika Charona, aby pomógł mu przedos-

tać się przez rzekę Styks, swoją grą uspokoił także trójgłowego psa Cerbera, a co najważniejsze – wzruszył

samego Hadesa i jego małżonkę. Bóg podziemia zgodził się zwrócić mu Eurydykę pod jednym warunkiem:

Orfeusz nie może się obejrzeć za siebie, gdy będzie prowadził Eurydykę na powierzchnię, aż oboje nie opusz-

czą królestwa podziemi. Orfeusz przed samym wyjściem, nie mogąc się powstrzymać, obejrzał się za siebie.

W tym momencie Eurydyka została wciągnięta z powrotem do podziemi, tym razem na zawsze.

Mit ten ukazuje nieodwracalność losu i śmierci – pomimo swoich wyjątkowych umiejętności i niezwykłej siły

uczucia kochankowie nie byli w stanie pokonać nieubłaganych praw rządzących życiem.

Rodzaj: światopoglądowy

Syzyf był królem Koryntu, który swoją przebiegłością i nieposłuszeństwem wobec bogów sprowadził na sie-

bie okrutną karę. Znany był jako ulubieniec bogów – z tego powodu często przebywał na Olimpie i poznawał

boskie tajemnice. Pewnego dnia zdradził tajemnicę Zeusa, czym sprowadził na siebie jego złość – został

skazany na karę śmierci. Syzyf unika śmierci, zamykając w lochach bożka śmierci Tanatosa. Gdy Ares uwol-

nił Tanatosa, Syzyf trafia do Hadesu. Sprytny władca przewidział także to – nakazał żonie, aby nie grzebała

jego zwłok, przez co jego dusza miała być skazana na wieczną tułaczkę. Pod wpływem lamentów i narzekań

dawnego władcy Koryntu Hades zgadza się, aby mężczyzna wrócił na ziemię i nakazał żonie wyprawienie po-

grzebu. Syzyf nie zamierzał jednak wracać do krainy zmarłych. Bogowie w końcu postanowili ukarać Syzyfa

za jego nieposłuszeństwo. Został skazany na wieczne cierpienie – bez końca wtacza ogromny głaz na szczyt

stromego wzgórza. Za każdym razem, gdy zbliżał się do szczytu, kamień wymykał mu się z rąk i toczył się na

dół, zmuszając Syzyfa do rozpoczęcia pracy od nowa.

Rodzaj: światopoglądowy

Pochodzący z Aten Dedal został nadwornym budowniczym króla Krety – Minosa. Był budowniczym słynne-

go labiryntu, w którym zamknięty został Minotaur (pół byk, pół człowiek). Po pewnym czasie Dedal popadł

w niełaskę u króla Minosa, chce więc wrócić do rodzinnego polis. Król obawiał się, że jego sługa może zdra-

dzić powierzone mu sekrety, dlatego zabrania mu wyjazdu. Dedal postanawia skonstruować dwie pary

skrzydeł, dzięki którym, wraz ze swoim synem – Ikarem, ucieknie z dworu władcy. Ostrzega Ikara, aby nie

zbliżał się zbyt blisko wody (w obawie przed rozmoknięciem konstrukcji) i zbyt blisko słońca (aby nie sto-

pić wosku, utrzymującego całość skrzydeł). Młody Ikar, zachwycony lotem, zapomina o przestrogach ojca –

leciał coraz wyżej, aż wosk zaczął topnieć. Ikar, tracąc pióra, wpadł w panikę, stracił kontrolę i spadł do morza.

Miejsce, gdzie zginął Ikar, stało się znane jako Morze Ikaryjskie. Mit ten jest interpretowany jako opowieść

o ludzkiej ambicji, młodzieńczym zapale oraz o konsekwencji przekraczania granic.

Rodzaj: genealogiczny

Lajos był królem Teb, został przeklęty za porwanie i uwiedzenie Chryzipposa, syna Pelopsa. Wyrocznia delfic-

ka przepowiedziała, że jego syn zabije ojca i ożeni się z własną matką. Przerażony Lajos postanowił uniknąć

tej klątwy. Gdy jego żona, Jokasta, urodziła syna, Lajos kazał przebić dziecku stopy i porzucić je w górach, aby

zginęło. Dziecko zostało jednak ocalone przez pasterzy i oddane na wychowanie władcom Koryntu, którzy

nie mogli mieć własnego potomstwa.

Edyp dorastał nieświadomy swojego pochodzenia, gdy dorósł, udał się do wyroczni delfickiej, od której

usłyszał tę samą przepowiednię, co Lajos przed latami. Przerażony, opuścił Korynt, nie wiedząc, że Polybos

i Meropa nie byli jego prawdziwymi rodzicami. W drodze do Teb Edyp wdał się w kłótnię z Lajosem, zabił go,

O Orfeuszu i Eurydyce

O Syzyfie

O Dedalu i Ikarze

O rodzie Labdakidów

Mit ten wyjaśnia istnienie pór roku – gdy Kora wraca na ziemię, Demeter jest szczęśliwa, a ziemia staje się

płodna, przynosząc wiosnę i lato; gdy musi wrócić do Hadesa, Demeter pogrąża się w smutku, a ziemia staje

się jałowa, co przynosi jesień i zimę.

Maturalni

.com

nie wiedząc, że tym samym wypełnił pierwszą część przepowiedni. Później, po rozwiązaniu zagadki Sfinksa,

został nagrodzony tronem Teb i ożenił się z Jokastą, wdową po Lajosie, nieświadomy, że jest to jego matka.

Z tego związku narodziło się czworo dzieci: Polinejkes, Eteokles, Antygona i Ismena. Po pewnym czasie Teby

zaczynają cierpieć z powodu licznych plag, okazuje się, że morderca poprzedniego króla znajduje się w mie-

ście. Gdy prawda o pochodzeniu Edypa wyszła na jaw, Jokasta popełniła samobójstwo, a on sam oślepił się

i skazał się na wygnanie z Teb.

Synowie Edypa, Polinejkes i Eteokles, mieli rządzić Tebami na zmianę, co roku. Jednak po pierwszym roku

panowania Eteokles odmówił przekazania władzy bratu, co doprowadziło do wojny domowej, a w konse-

kwencji – do śmierci obu braci.

● labirynt;

● wędrówka jako metafora życia;

● Arkadia – kraina wiecznego szczęścia;

● podziemna kraina zmarłych – hades;

● pojedynek herosów – walka Achillesa

i Hektora.

● cierpiąca matka – Niobe, Demeter;

● wierna żona – Penelopa;

● heros – Achilles, Tezeusz, Herakles;

● buntownik – Prometeusz;

● marzyciel, idealista – Ikar;

● homo viator (tułacz) – Odyseusz;

● zwiastunka katastrofy – Kasandra.

Toposów – motywy, tematy stale

utrwalone w literaturze i kulturze.

Archetypów – wzorce

postępowania.

Mitologizacja – wprowadzenie do utworów elementów mitologicznych, czy też przekształcenie opowieści,

historii na wzór mitów, albo legend.

PRZYKŁADY:

● Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz – Soplicowo jako Arkadia;

● Henryk Sienkiewicz, Potop – obrona Jasnej Góry, Kmicic wykreowany na wzór herosa;

● Władysław Stanisław Reymont, Chłopi – życie w Lipcach podporządkowane cyklowi natury.

Demitologizacja – zabieg literacki, polegający na obaleniu mitu, który związany jest z daną postacią, zjawi-

skiem czy też przedmiotem.

PRZYKŁADY:

● Stanisław Wyspiański, Wesele – rozprawienie się z mitami narodowymi (chłopa-Piasta, chłopa-kosyniera,

przywódczej roli inteligencji, solidaryzmu narodowego);

● Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem – działania powstańców są deheroizowane, nie przypominają oni

wielkich wojowników, a zwykłych ludzi, których działanie wynika z poczucia beznadziei i desperacji.

Mitologizmy – utrwalone w języku związki frazeologiczne, które swoje źródło mają w mitologii.

PRZYKŁADY:

● koń trojański – podstęp, coś niebezpiecznego;

● jabłko niezgody – przyczyna konfliktów;

● nić Ariadny – wskazówka, coś, co pomaga w rozwiązaniu problemu;

● objęcia Morfeusza – błogi sen;

● pięta Achillesa – słaby punkt;

● puszka Pandory – źródło nieszczęść, konfliktów.

Mity jako źródła

Homer,

Iliada

Czas i miejsce akcji: ok. 49 dni z ostatniego, dziesią-

tego roku, wojny trojańskiej, pod murami Troi.

Gatunek: epos homerycki

Geneza: Autorstwo przypisuje się legendarnemu,

niewidomemu aojdzie – Homerowi; tytuł oznacza –

‘pieśń o Ilionie’ – czyli Troi. Tekst dotyczy ostatniego

etapu wojny trojańskiej i gniewu Achillesa.

Epos homerycki

Epos homerycki to gatunek epicki, który przedstawia losy bohaterów na tle wydarzeń ważnych dla całej

społeczności.

● Rozpoczyna się od inwokacji – uroczystego zwrotu do siły wyższej (tu: do bogini) z prośbą, by wychwalała

ona gniew Achillesa, całość utworu jest utrzymana w podniosłym, uroczystym tonie.

● Świat bogów i ludzi przenikają się, bogowie bezpośrednio wpływają na losy walczących.

● Narrator jest obiektywny i wszystkowiedzący pojawiają się liczne retardacje, czyli przerwy w akcji np. po-

przez wprowadzenie szczegółowego opisu tarczy Achillesa, a także retrospekcje, które opisują początek

całego konfliktu.

● Bohaterami są niezwykłe jednostki, legendarni bohaterowie, wykazujący się heroizmem.

● Liczne stałe epitety („szybkonogi Achilles", „gromowładny Zeus", „Boski Priam") i porównania homeryc-

kie – rozbudowane, wielowersowe, które zadziwiają realizmem szczegółu.

Wojna trojańska

Iliada opowiada o ostatnim etapie wojny trojańskiej, jednak poprzez liczne retrospekcje pozwala czytelniko-

wi zapoznać się z całą historią wojny.

● Historia rozpoczyna się na ślubie bogini morskiej – Tetydy i króla Ftyi – Peleusa (rodzice Achillesa). Nie-

zaproszona na przyjęcie bogini niezgody Eris pojawia się ze złotym jabłkiem z napisem „dla najpiękniej-

szej”, rozpoczyna to spór pomiędzy Ateną, Herą i Afrodytą. Konflikt rozwiązać miał pasterz Parys. Każda

z konkurentek obiecała Parysowi korzyści, jeśli to do niej trafi jabłko – ostatecznie wygrywa Afrodyta, która

obiecała Parysowi miłość najpiękniejszej kobiety na świecie.

● W rzeczywistości Parys był księciem Troi – został porzucony w dzieciństwie ze względu na przepowiednię,

wedle której miał sprowadzić na Troję klęskę. Został odnaleziony przez swoją rodzinę, a następnie wysła-

ny z poselstwem do Sparty, gdzie poznał żonę króla Menelaosa – Helenę. Młodzi zakochują się w sobie,

a porwanie Heleny staje się przyczyną wybuchu dziesięcioletniej wojny trojańskiej.

● Homer koncentruje się na ostatnim etapie, którego głównym bohaterem jest heros – Achilles. Wedle

przepowiedni jego udział miał przynieść Grekom zwycięstwo. Achilles odmawia udziału w walce, gdy

wódz Greków, brat Menelaosa – Agamemnon odbiera mu jego brankę – Bryzeidę. Gdy dowiaduje się

o śmierci swojego przyjaciela – Patroklosa, który zamordowany został przez trojańskiego księcia – Hektora,

postanawia stanąć z nim do walki.

Ideał rycerza – heroizm, etos rycerski

Bohaterowie eposu, tacy jak Achilles i Hektor, wykazują niezwykłą odwagę i waleczność. Walczą nie tyl-

ko dla osobistej chwały, ale także dla dobra swojego polis. Uosabiają oni wzór (etos) starożytnego rycerza.

Ich cechy zostały wyidealizowane i wyolbrzymione.

● Achilles pragnie pomścić śmierć przyjaciela i staje do walki z Hektorem, chociaż odnosi zwycięstwo nad

wrogiem i bezcześci zwłoki trojańskiego księcia – jego cierpienie nie znika. Heroizmem wykazuje się

Hektor, który, choć zdaje sobie sprawę z przewagi półboga, decyduje się stanąć do walki, by bronić Troi

i własnej rodziny.

● Warto zwrócić uwagę na postać Priama – władca nie potrafi poradzić sobie ze śmiercią ukochanego

syna, udaje się samotnie do obozu Greków i prosi Achillesa o oddanie ciała Hektora, tak by mógł zor-

ganizować mu należyty pogrzeb. Bez wsparcia strażników udał się do Achillesa, ze świadomością, że

może zostać pojmany i zabity. Poruszony odwagą starca heros prosi go, by zasiadł przy nim i wspólnie

opłakali straty – pokazuje to, niezwykły honor Achillesa, który potrafił przezwyciężyć wściekłość i wykazał

się człowieczeństwem.

Maturalni

.com

Sofokles,

Antygona

Czas i miejsce akcji: XII w. p.n.e., przed pałacem kró-

lewskim w Tebach

Gatunek: tragedia antyczna

Geneza: Główną inspiracją był mit o tragicznych

losach rodu Labdakidów; rozgrywa się po śmierci

Jokasty i Edypa, a także po bratobójczej walce o wła-

dzę Eteoklesa (uznanego za bohatera) i Polinejkesa

(uznanego za zdrajcę).

Tragedia antyczna

Prawa boskie i ludzkie

W Antygonie Sofokles porusza kwestię konfliktu między prawem boskim a prawem ludzkim, lojalności wo-

bec rodziny a obowiązkiem wobec państwa, oraz pychy i jej konsekwencji.

● Król Kreon zakazuje pochówku Polinejkesa – uznaje swojego siostrzeńca za zdrajcę, który zaatakował wła-

sną ojczyznę (a tym samym swoją rodzinę). Miała być to nie tylko jedyna możliwa kara, dla martwego

Polinejkesa, ale także symboliczna przestroga, dla kolejnych osób, które zdecydowałyby się na działanie

na szkodę Teb. Postanawia także, że każdy, kto postanowi złamać zakaz, zostanie skazany na karę śmierci.

Kreon uznaje, że prawo, które tworzy, jest najwyższym moralnym nakazem, które powinno być bezwzględ-

nie wypełniane.

● Pochowanie ciała Polinejkesa, mimo że wbrew woli panującego władcy, jest zgodne z nakazami boskimi –

według wierzeń Greków zmarli powinni zostać pogrzebani – tylko to umożliwia im przejście do życia po-

śmiertnego. Antygona decyduje się na pochowanie brata. Jej zdaniem boskie, obowiązujące od wieków,

prawa są ważniejsze od nakazu śmiertelnego człowieka.

● Ważną kwestią jest także konflikt serca i rozumu – Antygona działa w imię miłości i pamięci (nie tylko

o zmarłym bracie, ale także o utraconej matce, której winna jest opiekę nad Polinejkesem) – płaci za to

najwyższą cenę: zostaje zamurowana żywcem w grobowcu – warto zwrócić uwagę, że Kreon odwraca

naturalny porządek świata: według jego nakazu na ziemi pozostać mają zwłoki, symbolizujące śmierć,

a w grobowcu zamknięta zostaje Antygona – kobieta, która mogła zostać matką – symbolizuje życie.

● Kreon na pierwszy miejscu stawia państwo – wykazuje się pychą (hybris), co ostatecznie doprowadza do

zguby całej jego rodziny (samobójczej śmierci syna – Hajmona, narzeczonego Antygony, a także żony –

Eurydyki).

To antyczny gatunek dramatu, który porusza poważne tematy związane z ludzką kondycją, moralnością, re-

ligią i losem. Los Antygony i Kreona jest zdeterminowany przez ich wybory, ale także (jeśli nie przede wszyst-

kim) przez nieuniknioną siłę przeznaczenia.

● Celem tragedii antycznej jest katharsis – moralne oczyszczenie widza lub uwolnienie od emocji, szczegól-

nie silnych i negatywnych, takich jak lęk, gniew, żal czy smutek. W tym celu:

○ fabuła opiera się na konflikcie tragicznym, czyli sytuacji, w której bohater tragiczny musi doko-

nać wyboru pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami; każdy z wyborów niesie ze sobą negatywne

konsekwencje, żadna opcja nie może zostać uznana za dobrą – bohaterowie tragiczni skazani są

na porażkę.

○ bohaterowie mogą być obciążeni hamartią – winą tragiczną (czyli taką, która nie wynika ze świado-

mego działania a np. z przynależności do przeklętego rodu, czy też błędnej oceny własnej sytuacji),

czy też grzeszyć hybris – pychą, przekonaniem bohatera, że jest w stanie oszukać fatum – przezna-

czenie, los.

● Przestrzega zasady decorum – bohaterowie to postaci pochodzące z wysokich rodów (królewski ród Lab-

dakidów).

● Zasada jedności stylistycznej – na scenie nie przedstawia się scen krwawych, pełnych okrucieństwa

(o samobójstwie Antygony, Hajmona i Eurydyki informuje posłaniec).

● Nie pojawią się motywy fantastyczne, świat kreowany zgodnie z zasadą mimesis – naśladuje znaną nam

rzeczywistość.

● Przestrzega zasady trzech jedności – miejsca (akcja dzieje się wyłącznie pod pałacem królewskim

w Tebach), czasu (trwa od świtu do zmierzchu), akcji (dotyczy tylko kwestii pochowania Polinejkesa przez

Antygonę).

Biblia

Cechy stylu biblijnego

II. ANTYK JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKI

(STAROŻYTNOŚĆ BIBLIJNA)

● zapowiada przyjście Mesjasza – zbawiciela;

● w jego skład wchodzi Pięcioksiąg – święta

księga judaizmu;

● składa się z ksiąg historycznych (opowiadają

o losach narodu wybranego, mądrościowych

(kształtują postawy, tłumaczą prawdy wiary)

i prorockich (profetycznych);

● gatunki: poemat, pieśń, psalm, traktat.

● opowiada o życiu Jezusa Chrystusa – od za-

powiedzi jego narodzin do śmierci; następnie

jest relacją z działalności ewangelicznej jego

uczniów;

● składa się z czterech ewangelii (Marka, Mate-

usza, Łukasza i Jana), Dziejów Apostolskich

i listów różnych autorów. Ostatnia księga

to Apokalipsa św. Jana, jedyna księga prorocka;

● gatunki: ewangelia, list, przypowieść (para-

bola), apokalipsa.

Stary Testament

Nowy Testament

● wykorzystywanie apostrofy (zwrotu do adresata), trybu rozkazującego, licznych powtórzeń;

● podniosły, uroczysty ton;

● zdania są krótkie i zwięzłe, często występuje także szyk przestawny, rozpoczynają się od spójników;

● tekst ma charakter alegoryczny – posiada zarówno sens dosłowny, jak i przenośny.

Stylizacja biblijna – świadome ukształtowanie wypowiedzi, w sposób nawiązujący do tekstów występują-

cych w Biblii.

PRZYKŁADY:

● Dziady cz. III – bajka Goreckiego opowiadana przez Żegotę, nawiązuje do biblijnej przypowieści; Widzenie

ks. Piotra naśladuje styl, ale także korzysta z biblijnej symboliki;

● Potop – opis obrony Jasnej Góry.

Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić.

●prawo boskie jest nadrzędne wobec prawa

ludzkiego – jest ustanowione przez wiecznych

bogów, nie przez śmiertelnego człowieka;

●lojalność wobec rodziny jest ważniejsza niż po-

słuszeństwo wobec władzy państwowej;

●nie przeraża jej śmierć (wie, że niezależnie od jej

wyborów i tak ją czeka) – gorsze byłoby wieczne

potępienie w Hadesie.

[…] nasze szczęście w szczęściu miasta leży.

●prawo ludzkie jest ważniejsze niż prawo boskie,

jako władca ma prawo wymagać bezwzględne-

go posłuszeństwa;

●najważniejszym zadaniem władcy jest utrzyma-

nie ładu i stabilności w państwie;

●zdrajcy powinni zostać ukarani, odpuszczenie

pokazałoby słabość.

RACJE KREONA

RACJE ANTYGONY

Maturalni

.com

Biblizmy – związki frazeologiczne, których źródłem jest Pismo Święte.

PRZYKŁADY:

● zakazany owoc – pokusa, coś niedozwolonego;

● hiobowa wieść – przerażająca wiadomość;

● kainowe piętno/znamię – piętno zabójcy, przestępcy;

● salomonowy wyrok – mądre i sprawiedliwe postanowienie;

● droga krzyżowa – cierpienie, męka;

● umywanie rąk – unikanie odpowiedzialności.

Najważniejsze księgi biblijne

Typ księgi: historyczna

Opowiada o stworzeniu świata i losach pierwszych ludzi. Świat powstał w ciągu sześciu dni (siódmy był prze-

znaczony na odpoczynek). Człowiek był stworzony na podobieństwo Boga, miał panować nad całym świa-

tem.

Pierwsi ludzie – Adam i Ewa popełniają grzech pierworodny (Ewa po namowach ze strony węża zrywa owoc

z drzewa poznania dobra i zła). Zostają wygnani z Raju, od tamtej pory mężczyzna musi pracować, aby za-

pewnić rodzinie pożywienie, a kobieta rodzi potomstwo w bólach.

Kain i Abel – dwóch braci składało Bogu ofiarę; ofiarą Abla było najlepsze zwierzę z jego stada, Kain ofiarował

marne plony rolne. Bóg przyjmuje ofiarę Abla. Zazdrosny Kain morduje brata. Bóg naznacza Kaina znamie-

niem.

Abraham i Izaak – Bóg obiecywał Abrahamowi, że zostanie ojcem licznego potomstwa; przez 99 lat swojego

życia nie doczekał się jednak żadnego dziecka, aż narodził się Izaak. Bóg postanowił wystawić wiarę Abra-

hama na próbę – prosi go, aby złożył jedynego syna w ofierze. W ostatnim momencie Bóg powstrzymuje

Abrahama i błogosławi go.

Arka Noego – Noe był jedynym sprawiedliwym człowiekiem, żyjącym w tamtym czasie. Bóg postanowił uka-

rać ludzkość i zesłać na nich morderczy potop. Noe miał wybudować arkę, na której ma zebrać po jednym

zwierzęciu każdego gatunku. Nastąpił 40-dniowy potop, po którym Bóg zawarł nowe przymierze z ludźmi,

czego znakiem jest tęcza.

Księga Rodzaju

Typ księgi: dydaktyczna

Porusza problem teodycei, czyli zagadnienia etycznego, które próbuje wytłumaczyć istnienie dobrego Boga

i zła na świecie.

Hiob był człowiekiem głęboko wierzącym, posiadał spory majątek i liczne potomstwo. Jego spokojne życie

zostało zaburzone przez Szatana, który zarzucił Bogu, że wiara Hioba wynika jedynie z faktu, że Bóg go bło-

gosławi i chroni. Bóg zgadza się, aby Szatan wystawił Hioba na próbę – pozwala odebrać Hiobowi majątek,

rodzinę i zdrowie, ale zakazuje zabijania mężczyzny.

Hiob traci cały majątek, jego dzieci umierają, a on sam zaczyna chorować na trąd. Jego przyjaciele zarzucają

mu, że z pewnością zrobił coś, co sprowadziło na niego gniew Boga. Żona namawia go do wyparcia się wiary.

Hiob jednak pozostaje wierny, więc Bóg przywraca Hiobowi zdrowie, daje mu jeszcze większe bogactwo niż

przedtem, i obdarza go nową rodziną.

Księga Hioba to opowieść o tym, że wyroki boskie są niezrozumiałe i niedostępne dla zwykłego człowieka –

powinien on uznać swoje ograniczenia i być pokorny wobec tajemnic Bożego planu.

Księga Hioba

Typ księgi: dydaktyczna

Kohelet oznacza w języku hebrajskim ‘zgromadzenie’ lub ‘kaznodzieję’, a sam tekst często przypisuje się

Salomonowi.

Księga Koheleta

Typ księgi: profetyczna (prorocka)

W ostatniej księdze Nowego Testamentu przedstawione zostają wizja końca świata i Sądu Ostateczne-

go. Według tego tekstu nadejście czasów ostatecznych zapowiedziane będzie przez zjawiska nadnatural-

ne (otwarcie przez baranka siedmiu pieczęci, pojawienie się siedmiu aniołów z trąbami) i liczne plagi oraz

katastrofy naturalne: wielkie trzęsienie ziemi, spada grad i ogień zmieszany z krwią, płonie 1/3 ziemi,

1/3 drzew i cała trawa, morze zmienia się w krew, wody stają się gorzkie, gaśnie 1/3 słońca, księżyca

i gwiazd.

Pojawiają się także Czterej Jeźdźcy Apokalipsy: Głód, Wojna, Zaraza i Śmierć.

Następuje bitwa pomiędzy smokiem (Szatanem) a archaniołami – smok przegrywa, oddaje władzę Bestii,

która zwalczać będzie wyznawców Jezusa. Pojawia się stwór oznaczony numerem 666 – fałszywy prorok.

Warto zwrócić uwagę na okoliczności, w jakich powstał utwór – były to czasy prześladowania chrześcijan.

W tym sensie Apokalipsa daje im nadzieję i nadaje cierpieniu większe znaczenie – na końcu świata dojdzie

do sądu, sprawiedliwi zostaną nagrodzeni, niesprawiedliwi zostaną ukarani.

Apokalipsa św. Jana

Porady od Egzaminatora

Dzieła starożytnych Greków i Rzymian i Biblia stanowią podstawę kultury

europejskiej. Oznacza to, że kolejne epoki kształtowały się w oparciu o kultu-

rę starożytną – warto wykorzystać ten fakt w wypracowaniu i już we wstępie

wprowadzić wybrany archetyp, topos, mitologizm czy biblizm jako kontekst.

Warto pamiętać, że status lektury obowiązkowej ma jedynie Mitologia opra-

cowana przez Jana Parandowskiego – jeśli odwołujemy się do jednego z mi-

tów, warto zaznaczyć, że chodzi o ten konkretnie tekst, w innym przypadku

odwołanie to będzie traktowane jako kontekst.

Inną ważną kwestią jest fakt, że wszystkie księgi biblijne są poznawane je-

dynie we fragmentach – oznacza to, że każdy błąd popełniony wobec tego

tekstu kultury będzie traktowany jako rzeczowy, a nie kardynalny!

W swojej przemowie mędrzec zwraca uwagę na to, że wszelkie ludzkie wysiłki, które są skupione na gro-

madzeniu czy też pomnażaniu majątku, są bezcelowe – bogactwa i ziemskie przyjemności są nazywane

przez niego marnością (vanitas). Wskazuje także, że życie każdego człowieka jest jedynie krótką chwilą –

wszystko przemija, nie sposób uniknąć śmierci. Mędrzec nie jest jednak pesymistą, radzi, by cieszyć się ży-

ciem, ale także, aby pocieszenia i sensu istnienia szukać w Bogu – tylko wiara nadaje życiu sens.

Maturalni

.com

Zadanie 2. (0–2)

Zapoznaj się z tekstami zamieszczonymi poniżej.

Zadanie 1. (0–1)

Przeczytaj zamieszczony poniżej utwór.

Odwołując się do wiersza Horacego, wyjaśnij, na czym polega horacjańska idea „złotego środka”.

.................................................................................................................................................................................................................................................................

Horacy

O co poeta prosi Apollina

gdy młode wino rozlewa z patery?

O co się modli w ten dzień dedykacji?

O nie o zbiory na żyznej Sardynii

ani o stada mnożące się w żarach

Kalabrii ani nie prosi o złoto

czy kość indyjską czy grunty zwilżane

po cichu nurtem spokojnym Lirysu

Łozy kaleńskie niech nożem okrzesa

kto panem winnic i kubku ze złota

bogaty kupiec niechaj pije wino

dobrze płacone syryjskim towarem

on z łaski nieba Atlantyckie wody

bezkarnie wita trzy razy do roku

albo i cztery mnie do życia starczą

oliwki lekkie ślazy i cykoria

Synu Latony pozwól mi się cieszyć

tym co jest moje zdrowiem i nietkniętą

władzą umysłu pozwól niech się za mną

nie wlecze starość brzydka i bez lutni

Źródło: Horacy, O co poeta prosi Apollina, [w:] tegoż, Pieśni, Warszawa 2021.

Tekst 1.

Jan Parandowski

Mitologia (fragmenty)

Inne podania głosiły, że człowiek jest tworem jednego z tytanów – Prometeusza, który ulepił go z gliny po-

mieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. [...]

Człowiek Prometeusza był słaby i nagi. Palce miał zakończone zbyt kruchymi paznokciami, by mu były

obroną przed pazurami dzikich zwierząt. Jedynie jego postać, niepodobna do otaczających stworzeń, była

widocznym obrazem bogów. Brakowało mu tylko ich siły. Niby mdłe zjawy senne błądzili ludzie, bezradni

wobec potęg przyrody, której nie rozumieli. Wszystkie ich czyny były nieświadome i bezładne. Widząc to,

Prometeusz ponownie zakradł się do wielkiego spichlerza ognia niebieskiego i przyniósł na ziemię pierwsze

zarzewie. W siedzibach ludzkich zapłonęły jasne ogniska, ogrzewając mieszkańców i płosząc drapieżne be-

stie. Mądry tytan uczył ludzi umiejętnego używania ognia, sztuk i rzemiosł.

Źródło: Jan Parandowski, Prometeusz, [w:] tegoż, Mitologia: wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1967, s. 37–38.

Tekst 2.

Księga Rodzaju (fragmenty)

Pan Bóg wziął zatem człowieka i umieścił go w ogrodzie Eden, aby uprawiał go i doglądał. A przy tym Pan

Bóg dał człowiekowi taki rozkaz: «Z wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać według upodobania;

ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz».

Potem Pan Bóg rzekł: «Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam, uczynię mu zatem odpowiednią dla niego

pomoc». Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierzęta lądowe i wszelkie ptaki powietrzne, Pan Bóg przyprowadził

je do mężczyzny, aby przekonać się, jaką on da im nazwę. Każde jednak zwierzę, które określił mężczyzna,

otrzymało nazwę „istota żywa".

Źródło: Biblia, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2020.

Na podstawie powyższych fragmentów opisz jedno podobieństwo i jedną różnicę w sposobie kreacji

człowieka opisanym w Mitologii i w Biblii.

Podobieństwo: ......................................................................................................................................................................................................................

Różnica: ......................................................................................................................................................................................................................................

Zadanie 3. (0–2)

Zapoznaj się z tekstami zamieszczonymi poniżej.

Tekst 1.

Księga Rodzaju (fragmenty)

(A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia su-

cha!» A gdy tak się stało, Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg

widząc, że były dobre, rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe

rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I stało się tak. Ziemia wydała rośliny

zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie we-

dług ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci.

Źródło: Biblia, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2020.

Tekst 2.

Jan Kochanowski

Pieśń XXV (fragmenty)

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,

I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Maturalni

.com

Określ/ nazwij sposób, w jaki został ukazany Bóg w obu fragmentach. Podaj dwie cechy Boga obecne

w obu tekstach – zacytuj odpowiednie fragmenty.

Sposób kreacji Boga: .......................................................................................................................................................................................................

Cecha 1.: .......................................................................................................................................................................................................................................

Cytat: .............................................................................................................................................................................................................................................

Cecha 2.: ......................................................................................................................................................................................................................................

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,

Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje.

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,

Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował

I złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował.

Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,

A zamierzonych granic przeskoczyć sie boi. [...]

Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XXV (Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?) , [w:] Patrząc na rozmaite świata tego sprawy. Anto-

logia polskiej poezji renesansowej, oprac. J. Sokołowska, Warszawa 1984.

Zadanie 4. (0–2)

Zapoznaj się z tekstami zamieszczonymi poniżej.

Tekst 1.

Księga Hioba (fragment)

Człowiek zrodzony z niewiasty

ma krótkie i bolesne życie,

wyrasta i więdnie jak kwiat,

przemija jak cień chwilowy;

a z gniewem na niego spoglądasz

i stawiasz przed swoim sądem.

Któż czystym uczyni skalane?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26