MATURATORIUM
Pytania jawne i niejawne na maturę ustną
opracowane przez ekspertów maturalnych
Katarzyna Dammicco, Wiktoria Reczko
MATURA USTNA
z języka polskiego
Maturatorium matura ustna z języka polskiego – Repetytorium maturalne
Autorzy:
Katarzyna Dammicco
Wiktoria Reczko
Redakcja:
Patrycja Grzybek
Katarzyna Włodkowska
Kamila Zaremba
Wiktoria Noga
Nataniel Brożnowicz
Sebastian Peret
Monika Saj
Izabela Peret
Projekt graficzny, przygotowanie do druku i skład:
Karolina Bielecka
Dystrybutor:
Maturalni sp. z o.o.
ul. Jugowicka 8L, 30-443 Kraków
NIP: 677-249-31-06
Wydawnictwo Maturalni
ul. Jugowicka 8L, 30-443 Kraków
ISBN: 978-83-970753-0-6
© Copyright Maturalni.com
All rights reserved
01.01.2025 r. - Wydanie I
Spis treści
Maturalni
.com
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Część I. Pytania jawne
Biblia (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Jan Parandowski, Mitologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Homer, Iliada (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Sofokles, Antygona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Pieśń o Rolandzie (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
William Szekspir, Makbet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Molier, Skąpiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Ignacy Krasicki, wybrane satyry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
Adam Mickiewicz, Romantyczność oraz wybrane ballady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
Adam Mickiewicz, Dziady cz. III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Bolesław Prus, Lalka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Henryk Sienkiewicz, Potop (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80
Stanisław Wyspiański, Wesele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88
Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
Stefan Żeromski, Przedwiośnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
Albert Camus, Dżuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
George Orwell, Rok 1984 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Sławomir Mrożek, Tango . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Marek Nowakowski, Górą „Edek” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Andrzej Stasiuk, Miejsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Pytania niejawne
Koszyk literacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Koszyk językowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Koszyk plastyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
14
Wstęp
Biblia (fragmenty)
Rozwinięcie
Konteksty
Adam Mickiewicz, Dziady cz. III (kontekst literacki)
Jednym z najważniejszych pojęć związanych z III częścią Dziadów Adama Mickie-
wicza jest martyrologia – czyli ukazywanie scen cierpienia, męczeństwa konkretnej
grupy narodowej lub wyznaniowej. Polski wieszcz przedstawia wydarzenie, któ-
re znacząco wpłynęło na jego życie i twórczość, czyli proces filomatów i filaretów
1) Spośród wszystkich ludzi mieszkających w tamtym czasie w ziemi Us, Hiob wy-
różniał się nie tylko niezwykle udanym życiem – miał siedmioro synów i trzy cór-
ki, wspaniały majątek i cieszył się zdrowiem, ale także był osobą głęboko wie-
rzącą i postępującą zgodnie z bożymi nakazami. Jego spokój został zakłócony
w chwili, gdy Szatan zarzuca Bogu, że wiara ludzi nie jest bezinteresowna,
a wynika z tego, że są oni wynagradzani przez Stwórcę za swoje postępowanie.
To właśnie przez jego działanie bohater utraci wszystko – swój dom, dzieci, zdro-
wie, a nawet relacje z przyjaciółmi i żoną, którzy, obserwując skalę jego klęski
i tragedii, odwracają się od niego, przekonani, że całe to nieszczęście jest konse-
kwencją jego niemoralnego postępowania i karą za popełnione grzechy.
2) Cierpienie Hioba jest więc kompleksowe (dotyka każdego aspektu jego życia)
i doprowadza go do załamania – chce dowiedzieć się od Boga, za co postanowił
go ukarać. Ostatecznie jednak zdaje sobie sprawę, że jako człowiek nie ma wglą-
du w boskie plany, a jego los może być elementem większej i bardziej skompli-
kowanej wizji.
Podsumowanie częściowe:
Historia Hioba uświadamia nam brak możliwości pełnego zrozumienia naszych do-
świadczeń – cierpienie nie zawsze jest karą za wyrządzone krzywdy. Może być ono
także środkiem do duchowego rozwoju i umocnienia wiary.
Częstym problemem podejmowanym zarówno przez artystów, jak i filozofów,
jest kwestia obecności cierpienia w życiu człowieka. Nie sposób nie zgodzić się ze
stwierdzeniem, że jest ono nieodłącznym elementem życia każdego z nas, a tym
samym – nie sposób go uniknąć. Wciąż nierozwiązane pozostaje jednak pytanie –
z jakiego powodu spotyka ono człowieka? Bohaterowie literaccy, tacy jak biblijny
Hiob, doświadczają cierpień niezawinionych – czyli takich, które nie są bezpośred-
nią konsekwencją ich czynów.
Motyw cierpienia niezawinionego. Omów
zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów
Księgi Hioba. W swojej odpowiedzi uwzględnij
również wybrany kontekst.
15
(1823–1824) – autor Dziadów został wtedy skazany na zesłanie w głąb Rosji i nigdy
nie powrócił do ojczyzny. Mickiewicz ukazuje proces studentów jako niesprawiedli-
we i pełne okrucieństwa śledztwo, którego celem jest wkupienie się Nowosilcowa
w łaskę cara. Obrazy cierpienia zyskują dodatkowe znaczenie, dzięki zestawieniu
ich z historiami biblijnymi – rzezią niewiniątek i historią męki Chrystusa. Chociaż
cierpienie studentów, podobnie jak to w historii Hioba, można uznać za niezawi-
nione, nie sposób nie zauważyć, że ma ono głębszy i metafizyczny wymiar – Mic-
kiewicz odwołuje się do koncepcji mesjanizmu, czyli teorii, która zakłada, że koniec
wszelkiego cierpienia ma oznaczać przyjście Mesjasza, utożsamianego w Dziadach
z tajemniczym 40 i 4 oraz cierpiącym pod zaborami narodem polskim.
Teodycea (kontekst filozoficzny)
Księga Hioba stała się istotnym tekstem dla chrześcijańskich filozofów, takich jak
św. Augustyn, którzy zajmowali się problemem teodycei – czyli tym jak pogodzić
istnienie dobrego Boga i zła na świecie.
Teolodzy proponują różnorodne rozwiązania tej kwestii, mówiąc na przykład, że
obecność zła na świecie wynika z działania Szatana, z wolnej woli człowieka, a także
z faktu, że jest ono potrzebne, bo tylko wtedy jesteśmy w stanie zrozumieć i doce-
nić, czym naprawdę jest dobro. Zarówno te rozważania, jak i dyskusja o cierpieniu
w Księdze Hioba ukazują trudność w zrozumieniu bożych planów i sugerują, że
indywidualna perspektywa może być niewystarczająca w realnej ocenie sytuacji.
Gwiazd naszych wina (2014) reż. Josh Boone (kontekst kulturowy)
Wielokrotnie nagradzany film, oparty na bestsellerze Johna Greena przedstawia hi-
storię zakochanych Hazel i Gusa, chorujących na nieuleczalne choroby. To przykład
współczesnej refleksji nad cierpieniem i jego transformującą rolą – bohaterowie po-
czątkowo izolują się od społeczeństwa, szczególnie Hazel, która pod wpływem Gusa
podejmuje ryzyko i stara się jak najlepiej przeżyć pozostałe miesiące życia. Młodzi
bohaterowie zmagają się z poczuciem niesprawiedliwości i braku odpowiedzi na py-
tanie, dlaczego ich życie musi być ograniczone do szpitalnej przestrzeni. Gus chce
nadać cierpieniu sensu poprzez pragnienie pozostania zapamiętanym po swo-
jej śmierci, podczas gdy Hazel akceptuje swoją sytuację, uznając, że nie wszystko
w życiu musi mieć wyjaśnienie. Film, podobnie jak historia Hioba, pokazuje, że mimo
braku odpowiedzi na trudne pytania, można znaleźć wartość w miłości, relacjach
i akceptacji niepewności, co daje siłę do zmierzenia się z życiem.
Zakończenie
Teksty literackie bardzo często podejmują temat cierpienia i ukazują jego rozmaite
formy. Możemy je odbierać zarówno jako niepojętą część bożego planu, jak i do-
świadczenie, które wpływa na naszą osobowość.
Biblijna Księga Hioba kreuje bohatera, który stanowi wzór dla wszystkich ludzi, jacy
muszą mierzyć się z wyzwaniami i jednocześnie ukazuje, że nawet najtrudniejsza
sytuacja nie musi odbierać człowiekowi godności i szacunku do samego siebie.
16
Biblia (fragmenty)
Człowiek wobec niestałości świata. Omów
zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów
Księgi Koheleta. W swojej odpowiedzi uwzględnij
również wybrany kontekst.
1) Według mędrca Koheleta wszystko, co istnieje na tym świecie, możemy określić
jako ulotne i przejściowe. Ta niestałość jest analizowana przez mówcę poprzez
wskazanie, że wszystko, co dzieje się na świecie, ma swój określony moment –
określony zostaje czas rodzenia, ale też umierania, czas siania, po którym musi
nastąpić zbieranie plonów, a także radości przerwanej przez smutek. Przez to
mędrzec ukazuje, że nic nie trwa wiecznie, obserwowany przez człowieka świat
jest w ciągłym procesie przemian, niszczenia i odbudowy.
2) Tym samym rzeczy, wszelkie materialne bogactwa, które konwencjonalnie uzna-
jemy za wartościowe, są nietrwałe, a w konsekwencji są tym, co Kohelet nazywa
„marnością”. Autor biblijny podkreśla, że pokładanie nadziei w bogactwie, mą-
drości czy jakimkolwiek ludzkim wytworze jest pozbawione sensu, gdyż także
te elementy przemijają. Kohelet nie sugeruje jednak całkowitego odrzucenia
materialnego świata, ale raczej zachęca do pogodzenia się z jego niestałością.
W tym kontekście wskazuje na znaczenie czerpania radości z prostych, codzien-
nych czynności, takich jak praca, dobra zabawa i relacje z bliskimi. Mimo przemi-
jalności świata Kohelet zachęca także do poszukiwania głębszego, metafizycz-
nego celu życia, którym jest Bóg. Wierząc w Jego wieczne i niezmienne idee,
człowiek może znaleźć trwały sens egzystencji i miejsce w wieczności Stwórcy.
Podsumowanie częściowe:
Ostatecznie, to co ma największą wartość, to życie zgodne z wartościami i za-
sługujące na nagrodę w wieczności. Tylko wtedy, gdy kierujemy swoje działania
ku niebu, możemy uniknąć rozczarowania niestałością tego świata i znaleźć praw-
dziwe spełnienie.
Rozwinięcie
Obserwując świat wokół nas, szybko dochodzimy do wniosku, że jest on pod-
dany ciągłym zmianom, które wpływają na funkcjonowanie każdego. Z tego powo-
du człowiek musi radzić sobie z nieprzewidywalnością i niepewnością, co niesie za
sobą liczne wyzwania i trudności. Z tą kwestią mierzyli się już twórcy najstarszych
tekstów, przykładowo w biblijnej Księdze Koheleta mędrzec zastanawiał się nad
tym, jak należy zachować się w obliczu stawianych przez przemijalny świat wyzwań.
Wstęp
Sławomir Mrożek, Tango (kontekst literacki)
Chociaż konstruowany w dramacie Mrożka świat jest groteskowy, co znaczy, że
Konteksty
17
wymyka się normom i zasadom znanej nam rzeczywistości, to doskonale ukazuje
dramat jednostki, która próbuje odnaleźć się w świecie, w którym przestały obo-
wiązywać stałe reguły, wedle jakich funkcjonować ma społeczeństwo. Artur pra-
gnie przywrócić dawny porządek, powrócić do świata stałych i utartych reguł. Jego
próby nie przynoszą jednak efektu – zakończenie dramatu pokazuje, że wysiłki
syna Stomila są skazane na porażkę, gdyż grupa przejmująca władzę, reprezen-
towana przez Edka, nie uznaje już żadnych zasad, poza prawem silniejszego do
sprawowania rządów.
Barok (kontekst teoretycznoliteracki)
Motyw vanitas był chętnie wykorzystywany zarówno w malarstwie, jak i literaturze
europejskiego baroku. W tym okresie artystycznym nawiązywano do nieuchronno-
ści śmierci każdego człowieka, co wynikało z głębokiego, duchowego niepokoju tej
epoki (liczne wojny religijne, ruchy reformatorskie i kontrreformatorskie), który do-
prowadzał do refleksji na temat życia i jego przemijania. Artyści ukazywali kruchość
życia w swoich tekstach i na obrazach, posługując się sugestywnymi przedmiota-
mi, przedstawiając np. zwiędłe kwiaty, klepsydry czy też czaszki. Warto wspomnieć,
że nazwa tego motywu wywodzi się właśnie z Księgi Koheleta – od frazy vanitas
vanitatum et omnia vanitas (‘marność nad marnościami i wszystko marność’).
Zakończenie
Należy zatem uznać, że mierzenie się z wciąż zmieniającym się światem, w któ-
rym brakuje stałych wartości, może być dla człowieka jednym z najpoważniejszych
wyzwań. Jednak teksty, które stanowią podstawę kultury europejskiej, takie jak
Biblia, sugerują, że należy skierować swoją uwagę w stronę rzeczy pewnych, któ-
re są w stanie zapewnić człowiekowi namiastkę spokoju – w ujęciu autora Księgi
Koheleta jest nią wiara w Boga i w życie wieczne.
152
Zdążyć przed Panem Bogiem, Hanna Krall
Koszyk literacki
Sofokles
Antygona (fragment)
KREON
Lecz ty, co głowę tak skłaniasz ku ziemi,
Mów, czy to prawda, czy donos kłamliwy?
ANTYGONA
Jam to spełniła, zaprzeczyć nie myślę.
KREON
Ty więc się wynoś, gdzie ci się podoba,
Wolny od winy i ciężkich podejrzeń.
A ty odpowiedz mi teraz w dwóch słowach,
Czyżeś wiedziała o moim zakazie?
ANTYGONA
Wiedziałam dobrze. Wszakże nie był tajny.
KREON
I śmiałaś wbrew tym stanowieniom działać?
ANTYGONA
Przecież nie Jowisz obwieścił to prawo,
Ni wola Diki podziemnych bóstw siostry,
Taka ród ludzki związała ustawą.
A nie mniemałam, by ukaz twój ostry
Tyle miał wagi i siły w człowieku,
Aby mógł łamać święte prawa boże,
Które są wieczne i trwają od wieku,
Że ich początku nikt zbadać nie może.
Ja więc nie chciałam ulęknąć się człeka
I za złamanie praw tych kiedyś bogom
Zdawać tam sprawę. Bom śmierci ja pewna
Nawet bez twego ukazu; a jeśli
Wcześniej śmierć przyjdzie, za zysk to poczytam.
Bo komu przyszło żyć wśród nieszczęść tylu,
Jakże by w śmierci zysku nie dopatrzył?
Tak więc nie mierzi mnie śmierci ta groźba,
Indywidualizm a porządek społeczny. Omów
zagadnienie na podstawie zamieszczonego poniżej
materiału oraz wybranego tekstu kultury.
I. Koszyk literacki